چرا ایوان مسجد گوهرشاد، «مقصوره» نام گرفت؟

در معماری مساجد، انواع گوناگونی از مقصوره‌ها با کاربردهای ویژه ساخته می‌شد که هرکدام نامی خاص داشتند.
به گزارش ایثارآنلاین، مسجد گوهرشاد، واقع در جنوب حرم علی بن موسی الرضا در مشهد، به دستور گوهرشادبیگم، همسر شاهرخ تیموری، بنا شده است. این مسجد به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی‌کاری، خط، و معماری منحصربه‌فرد خود، به‌عنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی در دوره تیموری شناخته می‌شود. همچنین، به دلیل موقوفات فراوان و مجاورت با آرامگاه امام رضا (ع)، یکی از مهم‌ترین و پربازدیدترین مساجد ایران به شمار می‌رود.

مسجد گوهرشاد در جنوب حرم رضوی واقع شده و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است. این مسجد دارای ویژگی‌های زیر است: صحن: یک صحن به مساحت ۲۸۰۰ متر مربع؛ زیربنا: ۹۴۰۰ متر مربع؛ اجزا: ۴ ایوان بزرگ و ۷ شبستان؛ اتصال‌دهنده: گنبدخانه پشت ایوان مقصوره، با شبستان‌های یک طبقه، بخش‌های مختلف مسجد را به هم پیوند می‌دهد. این مسجد چهار ایوان دارد که ایوان جنوبی همان ایوان مقصوره نام دارد.

مقصوره به چه معناست؟

مقصوره در مسجد، فضایی است که با پرده یا جداکننده ای مثل دیوار، برای نمازگزاران مشخص می‌شود. در معماری مساجد، انواع گوناگونی از مقصوره‌ها با کاربردهای ویژه ساخته می‌شد که هرکدام نامی خاص داشتند، مانند مقصوره امام، تابستانی، زمستانی، گنبدخانه و مقصوره مؤذن. معماران ایرانی، بیشتر منظورشان از مقصوره، همان گنبدخانه بود؛ فضایی که در مساجد ایرانی همواره جایگاه ویژه‌ای داشته و با ساختار چهارگوش و زوایای قائم، مکانی مناسب برای برپایی نماز به شمار می‌رفت، به گونه‌ای که تنها دهانه رو به قبله‌اش اهمیت داشت. شبستان قدیمی مسجد جامع ساوه، نمونه‌ای برجسته از این نوع مقصوره‌ها (گنبدخانه‌ها) است که در دوره صفویه، محرابی زیبا با گچ‌بری‌های رنگارنگ به آن افزوده شد.

با این حال، در منابع تاریخی و معماری مساجد، مهم‌ترین و معروف‌ترین مقصوره، «مقصوره امام» است؛ همان جایی که امام جماعت در آن می‌ایستد. نمونه‌ای از این نوع مقصوره را می‌توان در ایوان مقصوره مسجد جامع گوهرشاد مشاهده کرد.

بر اساس کتیبه ایوان جنوبی، ساخت این مسجد به دستور و کمک گوهرشاد بی گم، همسر شاهرخ تیموری آغاز شده است. ساخت مسجد گوهرشاد حدود ۱۲ سال به طول انجامیده و معمار اصلی آن به احتمال قوی قوام‌الدین شیرازی، یکی از معماران برجسته دوره تیموری بوده است. یکی از فعالیت‌های مهم حرم مطهر رضوی از همان ابتدای شکل‌گیری این مکان مقدس تا کنون، اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی بوده است.

اسناد و مدارک موجود در سوابق تاریخی این آستان مبارک، حکایت از این دارد که از همان نخستین روزهای پس از شهادت و تدفین پیکر مطهر حضرت رضا (ع)، در این مکان مقدس، مراسم تلاوت و قرائت قرآن کریم برگزار می‌شده است. به همین دلیل بسیاری از موقوفات این آستان مقدس به موضوع قرآن اختصاص دارد. یکی از این موقوفه‌ها، «موقوفه قرآنی گوهرشاد» است.