بازگشت آرام و بی‌سر و صدای قاچاقچیان به بازار کتاب

 

در حالیکه در پایان دهه نود بیش از۸۰درصد قاچاقچیان از بازار کتاب خارج شده بودند و انتشار زیرزمینی کتاب‌های ناشران تقریبا به صفر رسیده بود،‌ اخیراً شواهدی از خزش دوباره این آفت جان نشر مشاهده شده است.

 «ابتدا تصور کردم‌، کتاب خودمان است که دستفروش‌ها آن را می‌فروشند،‌ از ماشین پیاده شدم و کتاب را بررسی کردم،‌ «سمفونی مردگان» عباس معروفی بود،‌ عیناً‌ همان نسخه خودمان،‌ با همان کیفیت چاپ، تنها هولگرام ققنوس را نداشت. کیفیت چاپ نشان می‌داد که حداقل هزار نسخه از کتاب به صورت افست چاپ شد نه محدود و دیجیتال.» این جمله را مهدی حسین‌زادگان مدیر کتابفروشی ققنوس می‌گوید،‌ از مواجهه‌اش با نسخه قاچاق یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های سال‌های اخیر این انتشارات در بساط دستفروشان خیابان انقلاب.

مشاهده نسخه‌های دیگری از کتاب‌های پرفروش ناشران که به صورت قاچاق چاپ شده در ماه‌های اخیر در بازار دستفروشان خیابان انقلاب حکایت از بازگشت بی سر و صدا و خاموش قاچاقچیان به بازار کتاب دارد. حالا دیگر کتاب‌های پرفروش ناشران کپی نمی‌شود تا با نام ناشری دیگر (کتاب‌ساز) و مترجمانی فرضی منتشر شود،‌ بلکه با نام مترجم و ناشر اصلی زیرزمینی و با کیفیت بالا منتشر می‌شود و در بازار پخش شده است،‌ آفتی که دهه 90 زالووار به جان نشر افتاد و تقریبا یک دهه طول کشید تا نشر توانست راه نفس خود را از آن باز کند.

حالا با مشاهده نسخه‌هایی از کتاب‌های دیگر ناشران،‌ در کنار کتاب‌های بدون مجوز و ممنوعه آن هم درست در مقابل کتابفروشی‌های خیابان انقلاب و برسنگفرش‌های پیاده‌رو به نظر می‌رسد که این مار هفت سرقاچاق کتاب دوباره قصد دارد جان بگیرد.

یکی از ناشران فعال در حوزه عمومی در این زمینه به تسنیم می‌گوید:‌ «درست مقابل کتابفروشی آستان قدس رضوی در خیابان انقلاب دستفروشی به عرضه کتاب‌های بدون مجوز و ممنوعه «فنون شراب‌سازی»،‌ «23 سال»،‌ «زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‌پوش»، «آخوند شناسی» و... می‌پردازد،‌ هر روز صبح که به دفتر کارم می‌روم‌، او را می‌بینم،‌ حتی می‌گوید هر کتاب ممنوع الچاپی را هر تعداد که بخواهم برایم می‌آورد‌، نمی‌دانم چرا برخوردی نمی‌شود؟.»

مشابه این گونه روایت‌ها در رسانه‌ها بسیار بود،‌ سال‌های میانی دهه 90،‌ سال‌های تلخی برای ناشران و کتابفروشان ایرانی بود،‌ در حالیکه ضربان اقتصاد نشر به شمارش افتاده بود و دخل کتابفروشی‌ها هر روز خالی‌تر می‌شدند،‌ بازارهای زیرزمینی کتاب و دستفروش‌ها هر روز پررونق‌تر از گذشته به کار خود ادامه می‌دادند،‌ نسخه‌های پرفروش کتاب‌های ناشران در شمارگان انبوه زیرزمینی منتشر و به صورت گسترده در بساط دستفروشان سازمان‌یافته،‌ نمایشگاه‌های سطح شهر و ... بفروش می‌رسید.

سنگ بنای مقابله با قاچاق کتاب اواخر سال 89 و اوایل سال 90 با جمع شدن چند ناشر در گروه انتشاراتی ققنوس و با سرمایه یک میلیون تومانی که هر ناشر به اشتراک می‌گذارد،‌ گذاشته شد‌.

این هم‌پیمانی برای مبارزه مثمرثمر بوده و موجب شد، مهمترین شخصی که آن زمان اقدام به انتشار نسخ قاچاق کرده و در پاساژ شکری اصفهان آن‌ها را توزیع می‌کرد،‌ شناسایی شود. پس از آن چند مورد دیگر نیز شناسایی و پیگیری شد.

اما در نیمه نخست دهه 90،‌ قاچاق کتاب وضعیت را به جایی رساند که در سال 95 تفاهم‌نامه‌ای میان اتحادیه ناشران و کتابفروشان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی امضا شد،‌ که نقطه عطف این ماجرا بود،‌ به موجب این تفاهمنامه کارگروهی متشکل از 5 نفر از اعضای صنف نشر شکل گرفت،‌ پس از مدتی با مسئولان قضایی و انتظامی کشور برگزار شد که به موجب این جلسه برخی حکم‌ها گرفته شد و اتحادیه و وزارت فرهنگ با پلیس امنیت وارد بحث اقدام مستقیم شد.

کارگروه صیانت از قاچاق کتاب با سه ضلع اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران،‌ وزارت فرهنگ و پلیس امنیت موفق شد ابعاد تازه‌ای از این پدیده شوم فرهنگی برملا کند و انبارها و چاپخانه‌های قاچاق کتاب یکی پس از دیگری کشف و پلمب شدند،‌ یکی از این انبارها که گسترده‌ترین در نوع خود به شمار می‌رود،‌ تمام باورهای نشر را بر هم ریخت و آمارهای واقعی خرید کتاب ایرانیان را آشکار کرد.

حجم کتاب‌های موجود در این انبار چند ده هزار متری و شمارگان برخی از عناوین تمامی استدلال‌ها وپیش‌فرض‌هایی که تاکنون درباره سرانه مطالعه،‌ میزان تمایل مردم به خرید کتاب و شمارگان واقعی نشر در اذهان عموم مردم وحتی مسئولان وجود داشت، را به چالش کشاند. به گونه‌ای که در مواردی حتی خود ناشر اصلی کتاب از یک عنوان، کمتر از هزار جلد منتشر کرده و اغلب آن‌نیز در انبارش خاک می‌خورد،‌ اما در میان کشفیات چند هزار نسخه قاچاق از آن کتاب وجود داشت.

کشف این انبار در سال 97 سر و صدای زیادی را در حوزه نشر به وجود آوردبه صورت قاچاق قرار بود سر از بازار دربیاورد که خوشبختانه کشف شد و نتیجه آن منجر به جدی‌تر شدن نگاه‌ها به مساله قاچاق کتاب شد چرا که تا پیش از آن نه ناشران و نه مسئولان فرهنگی وسعت قاچاق کتاب را تا این اندازه متصور نبودند.

در میان کتاب‌های قاچاق کشف شده‌، علاوه بر کتاب‌های پرفروش ناشران‌، کتاب‌های بدون مجوز که طبیعتا‌ً انتشار آن‌ها ممنوع بوده و جرم تلقی می‌شود،‌ نیز به وفور دیده می‌شد،‌ کتاب‌هایی که توسط اپوزسیون و بر ضد اسلام و نظام نوشته و در خارج از کشور منتشر شده‌اند، حالا در غفلت مسئولان فرهنگی، امنیتی و نظامی به راحتی در میان دستفروشان کتاب انقلاب،‌ راسته کریمخان و یا هر جای دیگری از کشور در دسترس بود.

کتاب‌های علوم غریبه،‌ عرفان‌های نوظهور،‌ کتاب‌هایی در ستایش نظام شاهنشاهی و... نیز در شمارگان بالا در میان کتاب‌های کشف شده خودنمایی می‌کرد.